გურია, ტრადიციულად, სამ ნაწილად იყოფოდა: ზემო, შუა და ქვემო გურიად. ქვემო გურია – ტერიტორია მდინარეებს, ჩოლოქსა და ჭოროხს შორის, დაახლოებით ემთხვევა დღევანდელი ქობულეთის რაიონს. ქვემო გურია გურიის სამთავროს ოსმალეთის იმპერიამ 1770-იან წლებში წაართვა და საზღვარმა მაშინ მდინარე ცხრაფონაზე გაიარა. ოსმალეთმა ეს ტერიტორია შეინარჩუნა ერთი საუკუნის განმავლობაში, 1878 წლამდე, მანამ, სანამ ის რუსეთის იმპერიამ ომის შედეგად
სფაგნუმი ტორფის, ანუ თეთრი ხავსია. მას ნიადაგის კონდიციონერს უწოდებენ, რომელიც ზრდის ნიადაგის შესაძლებლობას, შეინახოს წყალი. სფაგნუმი საჭიროა იქ, სადაც ნიადაგი ქვიშიანია და მცენარეებს წყალი სჭირდებათ. ძლიერი, კოკისპირული წვიმების დროს მათ შეუძლიათ 25სმ-ით „გაიმეოროს“ და შეისრუტოს წყლის დიდი რაოდენობა. გვალვისას კი – გამოყოფენ და ანოტივებენ ნიადაგს. გერმანიისა და ლიტვის შემდეგ, საქართველო მესამე ქვეყანაა, სადაც ეს უნიკალური
ქედა აჭარაში მდებარე მუნიციპალიტეტია. რაიონის ტერიტორიაზე ადამიანის ცხოვრები კვალი უძველესი დროიდან იწყება, რასაც აქ აღმოჩენილი ბრინჯაოს ხანისა და ანტიკური პერიოდის ნამოსახლარები და სამაროვნები მიუთითებს. ქედის ტერიტორიაზე განვითარებული დასახლება ყოფილა შუასაუკუნეებშიც, ამის დასტურია მრავალი ციხე-სიმაგრე თუ ულამაზესი თაღოვანი ხიდები. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით დაბა ქედაში ქალაქის ტიპის დასახლება ყოფილა, სადაც ვაჭრები სახლობდნენ. დღესდღეობით მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს ადმინისტრაციული,
ქედა გამოირჩევა ყურძნის უნიკალური ჯიშებით. რაიონში წარმოებული ღვინოები „ქედის ცოლიკოური“ და „ჩხავერი“ დიდი პოპულარობით სარგებლობს. მოწყობილია ღვინის მარნები (მ. შერვაშიძე – სოფ. პირველი მაისი, ლადო შავიშვილი – სოფ. ვაიო, ნური სირაბიძე – სოფ. გეგელიძეები). მუნიციპალიტეტი მდიდარია სხვადასხვა ბუნებრივი წიაღისეულით – სპილენძისა და ოქროს საბადოებით (მერისი, ვაიო). სამკურნალო და მინერალური წყლებიდან აღიარებულია „კოკოტაურისა“ და „გუნდაურის“ წყლები.
ქედის მუნიციპალიტეტი მდიდარია ულამაზესი ბუნებითა და კულტურული ძეგლების სიმრავლით. ველური ბუნება, მწვანეში ჩაფლული ხეობები და ჩანჩქერები უამრავ მოგზაურობის მოყვარულს იზიდავს. აქ ბევრ ადგილს იპოვნით, როგორც ლაშქრობისთვის, ასევე მცირე გასვლების მოსაწყობად. განსაკუთრებული პოპულარობით მახუნცეთისა და გოდერძის ჩანჩქერები სარგებლობს, რომლებიც უდავოდ შთამბეჭდავ სანახაობას სთავაზობენ მნახველს. ქედა გარდა ბუნების მშვენიერებისა კულტურულ-ისტორიული ძეგლებითაც გამოირჩევა. აქ ნახავთ უძველეს ციხე-სიმაგრეებსა და
ქედის მუნიციპალიტეტი აჭარაში მდებარეობს, მდინარე აჭარისწყლის შუა წელზე. მისი ადმინისტრაციული ცენტრია დაბა ქედა. მუნიციპალიტეტს ჩრდილოეთით ქობულეთი ესაზღვრება, აღმოსავლეთით – შუახევი, დასავლეთით – ხელვაჩაური, სამხრეთით კი – თურქეთი. ქედა 10 ადმინისტრაციულ ერთეულს მოიცავს, ესენია: დაბა ქედა, დანდალო, ზვარე, მახუნცეთი, დოლოგანი, მერისი, ოქტომბერი, პირველი მაისი, ცხმორისი და წონიარისი. ქედის მუნიციპალიტეტს სამხრეთით შავშეთის ქედი მიუყვება, ჩრდილო-აღმოსავლეთით – მესხეთის
ქარელი შიდა ქართლის მხარეში მდებარე მუნიციპალიტეტია. აქ ადამიანის ცხოვრების კვალი ჯერ კიდევ ადრეული ბრინჯაოს ხანიდან იწყება. ამის დასტური სოფელ დოღლაურში აღმოჩენილი მრავალფენიანი ისტორიული ძეგლია, სადაც ანტიკური, ადრე რკინის, გვიან ბრინჯაოს და ადრე ბრინჯაოს ხანის ფენებია გამოვლენილი. ქარელი, როგორც განვითარებული საქალაქო ცენტრი, ისტორიულ წყაროებში პირველად XVI-XVII საუკუნეებში იხსენიება. მას მრავალი ისტორიული ფაქტი უკავშირდება, როგორიცაა: რუის-ურბნისის საეკლესიო
ქარელის მუნიციპალიტეტი — მუნიციპალიტეტი საქართველოში, მდებარეობს შიდა ქართლის მხარეში. ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ქარელი. ქარელის მუნიციპალიტეტს აღმოსავლეთით ესაზღვრება გორის მუნიციპალიტეტი, დასავლეთით ხაშურის მუნიციპალიტეტი, სამხრეთით ბორჯომის მუნიციპალიტეტი, ჩრდილოეთით ჯავის მუნიციპალიტეტი, ხოლო ჩრდილო-დასავლეთით – საჩხერის მუნიციპალიტეტი. ქარელის მუნიციპალიტეტის ფართობია 687,9 კმ². ქარელს გაუმარჯოს! ქარელელებს სალამი!
უძველესი ისტორიისა და კულტურის მქონე ქარელის რაიონი მდიდარია როგორც მნიშვნელოვანი ძეგლებით, ასევე ულამაზესი ბუნებით. ხეებში ჩაფლული ულამაზესი ტბები და ჩანჩქერები შესანიშნავია ლაშქრობისა და პიკნიკისთვის, გაზაფხულის სიწვანეში, აჭრელებულ შემოდგომაზე თუ ზაფხულის სიცხისგან თავის დასაღწევად. განსაკუთრებული პოპულარობით ბატეთის ტბა სარგებლობს, რომელიც მდინარე ძამის ხეობაში მდებარეობს. ძამის ხეობა, გარდა ბუნების მშვენიერებისა, მრავალფეროვანი და საინტერესო კულტურული ძეგლებითაც გვანებივრებს, ამიტომაც
ქარელის მუნიციპალიტეტი საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში, შიდა ქართლის მხარეში მდებარეობს. მისი ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ქარელი. რაიონს აღმოსავლეთით ესაზღვრება გორის მუნიციპალიტეტი, დასავლეთით – ხაშურის მუნიციპალიტეტი, სამხრეთ-დასავლეთით – ბორჯომის, ჩრდილოეთით – ჯავის, ჩრდილო-დასავლეთით კი – საჩხერისმუნიციპალიტეტი. იგი 1 საქალაქო და 17 ტერიტორიული ერთეულისგან შედგება, ესენია: ქალაქი ქარელი, ურბნისი, რუისი, აგარა, ბებნისი, კეხიჯვარი, ხვედურეთი, ახალსოფელი, მოხისი, დვანი, ზღუდერი, ბრეძა,
ტალღების მოტანილი ამბები ფოთი. ისტორიული ფაზისი… საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი ქალაქთაგანია. შავ ზღვას. პალიასტომსა და მდ.რიონს შორის მოქცეული მითიური ფაზისი, დღევანდელი ფოთი ანტიკური დროიდან იქცევდა ზღვაოსანთა ყურადღებას. ძვ.წ. VII-VI საუკუნეთა მიჯნაზე აქ ფუძნდება ბერძნული ახალშენი ფასისი, ამოქმედდა კოლხეთის ზღვისპირეთის საბერძნეთთან დამაკავშირებელი საზღვაო ხაზი. ქ.ფასისი ანტიკურ სამყაროსთან კოლხეთის ურთიერთობათა განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. მოხერხებული გეოგრაფიული მდებარეობის გამო
ფოთი — ქალაქი და მუნიციპალიტეტი[3], საქართველოში, სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში. მდებარეობს შავ ზღვის ნაპირზე, მდინარე რიონის შესართავთან. არის საპორტო ქალაქი, ფოთისა და ხობის ეპარქიის ცენტრი. გეოგრაფია რელიეფი მდებარეობს კოლხეთის დაბლობზე, ზღვის დონიდან 1-3 მეტრზე, თბილისიდან დაშორებულია 312 კმ-ით (რკინიგზით). ქალაქის ტერიტორია შეადგენს 69 კვ. კმ-ს. ქალაქს უჭირავს ზღვისპირა ვაკე-დაბლობი, რომელსაც მდინარე რიონის ერთ-ერთი ტოტი არათანაბარ ნაწილებად
მაქს ფონ ტილმანი, გერმანელი დიპლომატი აღწერს ფოთს. მან 1872 წელს იმოგზაურა კავკასიაში, ოსმალეთსა და ირანში, რაც აღწერა 1875 წლის წიგნში Streifzüge im Kaukasus, in Persien und in der asiatischen Türkei. რიონის დელტა, ჯონ ტელფერის ნახატი ბევრი დრო არ გასულა მას შემდეგ, რაც ფოთი წარმოადგენდა დიდ ჭაობს რამდენიმე ქოხით; ათი წლის წინ მოსახლეობა ხტუნვით გადადიოდა წვიმიან
არა, გერონტი ფოთელმა ნამდვილად არა. თქვენ შესაძლოა არ იცოდეთ, თუმცა ფოთი ამიერკავკასიის ერთ-ერთი უძველესი ქალაქია შავი ზღვისპირეთში. იგი წარმოიქმნა მდინარე რიონის ქვემო წელზე მცხოვრებ უძველეს მოსახლეთა საფუძველზე ძვ.წ.აღ მეექვსე საუკუნეში. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ქალაქის გეოგრაფიული მდგომარეობა სტრატეგიულად უმნიშვნელოვანესი იყო უძველესი დროიდანვე. ამ კუთხით, სავაჭრო სფეროში ქალაქი საგრძნობლად იყო დაწინაურებული. დარწმუნებული ვარ, არგონავტების და ოქროს
ტყიბულის მუნიციპალიტეტი იმერეთის მხარეში მდებარეობს. რაიონის ტერიტორიას ადრე ოკრიბა ერქვა. ეს სახელწოდება ლაზური სიტყვიდან – "კირიბ" მომდინარეობს, რაც საბატკნეს ნიშნავს. ტყიბულის ტერიტორიაზე ადამიანის ცხოვრების კვალი ჯერ კიდევ ქვის ხანიდან იწყება, რასაც ნასახლარები და მრავალი არტეფაქტი ადასტურებს. რაიონში ასევე აღმოჩენილია ბრინჯაოს იარაღის საწარმოები, ანტიკური ნასახლარები და ანტიკური ხანის კოლხური მონეტების ზარაფხანა. ტყიბულის ტერიტორიაზე ფაქტობრივად აგნვითარების ყველა
ტყიბულის მუნიციპალიტეტი გამოირჩევა ბუნების სილამაზითა და კულტურული ძეგლების სიმრავლით. ამწვანებული გარემო, ტყეები, ვრცელი ხედები, ჩანჩქერები და მღვიმეები უამრავ ბუნებისა და ხეტიალის მოყვარულს იზიდავს. განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს მუხურას ჩანჩქერი, ცუცხვათის მღვიმე და წყალწითელას ხეობა. ულამაზეს სანახაობას წარმოადგენს ტყიბულის წყალსაცავიც. საოცარი ხედებით გამოირჩევა ნაქერალას ქედზე, ტყიბულის თავზე აზიდულ მთაზე მდებარე სალოცავი – ცხრაჯვარი. ცუცხვათის მღვიმე, გარდა იმისა,
ტყიბული (ტყვიბული) ისტორიულ წყაროებში პირველად 1259-1293 წლით დათარიღებულ ძეგლში იხსენიება. ფეოდალურ ხანაში ტყიბული აგიაშვილების საგვარეულოს მიეკუთვნებოდა. 1825 წელს აღმოჩენილ იქნა ქვანახშირის საბადო. 1846 წელს დაიწყო ქვანახშირის მოპოვება. 1887 წელს გაყვანილ იქნა ქუთაისი–ტყიბულის სარკინიგზო ხაზი და ქვანახშირის მოპოვებამ მნიშვნელოვან მასშტაბს მიაღწია. 1939 წლის 20 სექტემბერს სოფელი ტყიბულისა და დაბა ტყიბულის გაერთიანების შედეგად შეიქმნა ქალაქი ტყიბული[4]. ქვანახშირის
ტყიბულის მუნიციპალიტეტი იმერეთის მხარეში მდებარეობს, ოკრიბის ქვაბულში, ზღვის დონიდან 600-800 მეტრზე. მისი ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ტყიბული. მუნიციპალიტეტს ჩრდილოეთიდან ამბროლაური ესაზღვრება, სამხრეთ-აღმოსავლეთით – ჭიათურა, სამხრეთით – თერჯოლა, სამხრეთ-დასავლეთით – ქალაქი ქუთაისი, დასავლეთით კი – წყალტუბო. ტყიბულის მუნიციპალიტეტი მოიცავს ათ ადმინისტრაციულ ერთეულს, ესენია: ქალაქი ტყიბული, გურნა, კურსები, ორპირი, საწირე, სოჩხეთი, ხრესილი, ჯვარისა, მუხურა და ცუცხვათი. რაიონი გაშენებულია
სიღნაღი კახეთის მხარეში მდებარე მუნიციპალიტეტია. არქეოლოგიური გამოკვლევიბით დგინდება, რომ ეს არეალი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ჯერ კიდევ პალეოლითური, ნეოლითური და ბრინჯაოს ხანებიდან მოყოლებული. სიღნაღის რაიონის ტერიტორია ადრე კამბეჩოვანის სახელით იყო ცნობილი, მოგვიანებით კი მას ქიზიყს უწოდებდნენ. საქართველოში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად აღიარების შემდეგ ამ მხარემ დიდი მნიშვნელობა შეიძინა. აქ აღესრულა და დაკრძალულია წმინდა ნინო. სიღნაღი თურქული წარმოშობის
სიღნაღი – ქიზიყის გული, მთაგორიანი ქალაქი… გომბორის ქედზე გოროზად გადმომდგარი და ალაზნის ველის ფხიზლად მოდარაჯე. მეცნიერთა გამოკვლევით თანამედროვე სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია დაახლოებით 30 მილიონი წლის წინათ ზღვით ყოფილა დაფარული, რომელშიც კუნძულის სახით გამოიყოფოდა ცივგომბორის ქედის ზოლი. მუნიციპალიტეტის თანამედროვე რელიეფის ჩამოყალიბება მომხდარა დაახლოებით ერთი მილიონი წლის წინათ. ამ ტერიტორიაზე მოსახლეობა უხსოვარი დროიდან ცხოვრობს. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე ტერიტორია